افتتاح "دفتر تعزیه و آیینهای نمایشی" آرزوی قلبی من بود
دفتر "تعزیه و آیینهای نمایشی" حوزه هنری طی مراسمی، افتتاح و راه‌اندازی شد.
به گزارش خبرنگار صحنه، دفتر "تعزیه و آیینهای نمایشی" حوزه هنری طی مراسمی همراه با رونمایی از دو کتاب جدید در زمینه‌ی شبیه‌خوانی به قلم داود فتحعلی‌بیگی و محمدحسین ناصربخت، عصر امروز، دوشنبه 27 آذر ماه در تماشاخانه‌ی مهر، افتتاح شد.
کوروش زارعی؛ مدیر مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری؛ در ابتدای این مراسم گفت: طی دو سالی که مسئولیت مدیریت مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری را برعهده داشته‌ام همواره آرزوی قلبی من بود تا دفتر "تعزیه و آیینهای نمایشی" راه‌اندازی شود. دوست گرانقدرم آقای فاضل نظری؛ معاون هنری حوزه هنری؛ نیز دغدغه‌ی راه‌اندازی این دفتر را داشته‌اند و معتقدند جایگاه حوزه هنری است که به آیین‌ها و نمایش‌های آیینی بیشتر بپردازد.
وی افزود: حوزه هنری متولی اصلی تئاتر کشور نیست اما امیدواریم حرکت‌ها و فعالیت‌های ما، منشاء خیر و برکتی برای کلیت تئاتر و جامعه‌ی نمایشی کشور باشد. به طور حتم در حد توان، همواره خدمتگزار تئاتر ایران و جوانان مستعد هنرهای نمایشی خواهیم بود.
این بازیگر و کارگردان تئاتر اضافه کرد: مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری بر آن است تا جوانان علاقه‌مند و با استعداد در عرصه‌ی هنر تعزیه و نمایش‌های آیینی را شناسایی کند و زمینه‌های پرورش ایشان را فراهم نماید تا چراغ نمایش‌های آیینی را استوار به دست گیرند.
وی خاطرنشان کرد: "تعزیه" میراث بزرگی است و دنیا، هنر نمایش ایران را با هنر تعزیه می‌شناسد. هنری که در یونسکو ثبت جهانی شده و وظیفه‌ی خود در حوزه هنری می‌دانیم که در حد بضاعت، از این هنر ارزشمند پاسداری کنیم.
زارعی با اشاره به فعالیت‌های مرکز تحت مسئولیت خود در عرصه‌ی نمایش‌های آیینی یادآور شد: دفتر "تعزیه و آیینهای نمایشی" دو سال است که به طور غیر رسمی در مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری فعالیت می‌کند و رویدادهایی همچون برگزاری دو دوره جشنواره‌ی نقالان علوی و همراهی در برگزاری سوگواره‌ی پرده‌خوانی رضوی از جمله فعالیت‌های این دفتر بوده است که از امروز به‌طور رسمی و با مسئولیت محسن میرزاعلی، فعالیت خود را پی خواهد گرفت و ان‌شاءالله در آینده شاهد اتفاقات پربارتر و مبارک این دفتر خواهیم بود.
وی همچنین به رونمایی از دو کتاب جدید در زمینه‌ی تعزیه و شبیه‌خوانی اشاره کرد و افزود: امروز از دو کتاب ارزشمند رونمایی خواهد شد؛ کتاب "آشنایی با مبانی شبیه‌خوانی" نوشته‌ی استاد داود فتحعلی‌بیگی و کتاب "ادبیات ایران و آیین شبیه‌خوانی" تالیف دکتر محمدحسین ناصربخت، منابع ارزشمندی هستند که افتخار چاپ و نشر آن بر عهده‌ی حوزه هنری بوده است.
زارعی در پایان گفت: امیدواریم توفیق داشته باشیم تا بتوانیم کتاب‌های بیشتری در این عرصه منتشر کنیم. پیشکسوتان بسیاری هستند که تاریخ شفاهی تعزیه و شبیه‌خوانی را در سینه دارند و لازم است تا این اطلاعات مکتوب و مدون شود و در اختیار جوانان قرار گیرد. از این رو از اساتید ارجمند این عرصه نیز تقاضا داریم که در این مسیر ما را همراهی کنند.
در ادامه مراسم آیین افتتاحیه‌ی دفتر "تعزیه و آیینهای نمایشی" حوزه هنری، استاد داود فتحعلی‌بیگی؛ نویسنده، کارگردان، پژوهشگر و مدیر کانون نمایش‌های آیینی سنتی؛ راه‌اندازی این دفتر را موجبات برکات و ثمرات برای هنر تعزیه دانست و گفت: محسن میرزاعلی- مدیر دفتر تعزیه و آیینهای نمایشی- دوست ما، عزیز ما و نور چشم ماست. او هنرمند شایسته‌ای به ویژه در هنر نقالی است و خوشحالم از اینکه مسئولیت دفتر تعزیه و آیینهای نمایشی حوزه هنری را به ایشان واگذار کردند؛ البته این مسئولیت سنگینی است و طبیعتا ایشان باید به دانش، تجربه و حوصله‌اش وسعت دهد. بنده که بیش از 30 سال مسئولین کانون نمایش‌های آیینی سنتی را داشته و دارم، خودم را در شأن و مقامی نمی‌بینم که بخواهم بگوییم به نحو احسنت عهده‌دار این مسئولیت بوده‌ام و هنوز تا قله راه هست. ازآنجایی که محسن میرزاعلی جوانی با پشتکار و صاحب توانمندی و انگیزه است، امید دارم که در این مسئولیت، بتواند قدم‌های مثبتی بردارد.
این پژوهشگر پیشکسوت، هنر تعزیه را هنری با زوایای ناشناخته دانست و افزود: گرچه پژوهشگران بسیاری درباره هنر تعزیه نوشته‌اند اما هنوز گردآوری و گفتنی درباره آن خیلی زیاد است. متاسفانه برخی علی‌رغم دانش اندک‌شان در این هنر صاحب نام شده‌اند که جای تأسف دارد. برای همین معتقدم هر قدر در حمایت از هنر تعزیه فضاهایی فراهم کنیم باز هم کم است و باید بیش از این‌ها به آن اهمیت دهیم چرا که تعزیه، بخشی از میراث معنوی ماست و اگر میراث معنوی خود را از دست بدهیم، بخش قابل توجهی از هویت‌مان را از دست خواهیم.
فتحعلی بیگی خاطرنشان کرد: اگر صد سال هم تئاتر غرب را نخوانیم و درباره‌اش ندانیم، آن‌ها به مسیرشان ادامه می‌دهند. اما اگر ما از هویت و ریشه‌مان غافل شویم، تمام داشته‌هایمان را از دست می‌دهیم. برای همین برای پاسداشت هویت‌مان باید کتاب بخوانیم، تحقیق کنیم و از مشورت بزرگان و پیشکسوتان این هنر بهره‌مند شویم. آرزوی من دایر شدن رشته نمایش‌های آیینی سنتی در دانشگاه‌هاست و امید دارم که روزی این آرزو محقق شود.
در ادامه این مراسم، حکم مسئولیت محسن میرزاعلی در سمت مدیر دفتر تعزیه و آیینهای نمایشی توسط محسن مومنی شریف؛ رئیس حوزه هنری؛ به وی اهدا شد.
میرزاعلی در سخنانی کوتاه گفت: یکی از آرزوهای من داشتن موزه تخصصی تعزیه و پرده‌خوانی است و امیدوارم با مساعدت آقای کوروش زارعی این آرزو نیز انجام شود. درصددیم تا در این دفتر، طومارهایی که ثبت نشده را گردآوری و از جوانان مستعد در این هنر حمایت کنیم. احترام تمام پیشکسوتان هنر تعزیه بر ما واجب است و قطعا از همراهی و تجارب ایشان در این دفتر بهره خواهیم گرفت. همچنین از اساتید دانشگاه دعوت خواهیم کرد تا در بخش پژوهش نظراتشان را به ما منتقل کنند.
دکتر اردشیر صالح‌پور؛ استاد دانشگاه و پژوهشگر تئاتر؛ سخنران بعدی مراسم بود. وی گفت: خوشحالم که این دغدغه‌ی همیشگی حوزه هنری سرانجام شکلی منسجم گرفت و دفتر "تعزیه و آیینهای نمایشی" تاسیس شد تا ازین پس به شکلی سیستماتیک بتواند از حضور اساتید، صاحبنظران و پژوهشگرانی که در این هنر فعالیت دارند بهره ببرد و بی‌شک این حرکت، برکات و ثمرات فراوانی را برای استیلای این هنر به همراه خواهد آورد.
این پژوهشگر تئاتر با تاکید بر نقش آیین‌ها در شکل‌گیری فرهنگ جامعه، تصریح کرد: زندگی و زیست و حیات فرهنگی یک جامعه در گرو فرهنگش است و فرهنگ در گرو آیین و سنت‌هاست. بدون آیین‌ها، جامعه خشک و مکانیکی است. اساسا این آیین‌ها هستند که اساطیر و اسطوره‌ها و ارزش‌های ما را پاس می‌دارند و بخشی از هویت ما را شکل می‌دهند. این که ما آیین‌ها را به شکل آرشیوی و گلخانه‌ای نگه داریم و صرفا از آن، ویترینی زینتی برای گردشگران بسازیم، امری خطرناک است.
وی با بیان اینکه هویت ما در گرو هنر تعزیه است، خاطرنشان کرد: ریشه نمایش ایرانی، هنر تعزیه است و اساتید به نام هنر تئاتر نیز بر این موضوع تاکید دارند. از دل تعزیه، نمایش ملی ایرانی محقق شده است. به عبارتی حقیقت و هویت تئاتر ما در گرو هنر تعزیه و این آیین‌هاست. اما متاسفانه به این هنر آنچنان که شایسته آن است بها داده نشده. دانشجوی رشته تئاتر رغبتی به تعزیه ندارد و ما در دانشگاه باید همیشه تعزیه هراسی را از ایشان دور کنیم و بکوشیم تا با این هنر آشتی کند. ما هرگز تئاتر غرب را انکار نمی‌کنیم اما هویت ما در گرو هنر تعزیه است و تعزیه، آیینه‌ی تمام قد فرهنگ ماست.
صالح‌پور، توقع برای حمایت از آیینهای سنتی را بسیار بیشتر از وضع موجود توصیف کرد و گفت: علی‌رغم تلاش‌های بسیار و ثبت جهانی تعزیه، این هنر بعد از آن رها شد. گو اینکه که انگار هدف عرض اندامی بود که به جهانیان بگوییم ما این هنر را داریم! باید بپذیریم هر آنچه از هویت، از فلسفه و آیین، از سنت، اساطیر و ادیان ابراهیمی، از عرف بومی و جنبه‌های اقلیمی و ادبیات بخواهیم در تعزیه موجود است.
وی با تقدیر از رونمایی دو کتاب "آشنایی با مبانی شبیه‌خوانی" و "ادبیات ایران و آیین شبیه‌خوانی" توسط مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری گفت: "آشنایی با مبانی شبیه‌خوانی" به قلم استاد داود فتحعلی‌بیگی، اثری بسیار ارزشمند است که با زبانی بلیغ و رسا و با مصادیقی ساده اما کاربردی برای هر خواننده‌ای که حتی هیچ شناختی از تعزیه نداشته باشد، بسیار مفید خواهد بود. همچنین کتاب "ادبیات ایران و آیین شبیه‌خوانی" نوشته دکتر ناصربخت بررسی جانانه‌ای است بین ادبیات و هنر تعزیه. بن مایه‌ی تعزیه، ادبیات رزمی است که بخشی از آن را از شاهنامه وام گرفته و بخشی را از خمسه نظامی. مصادیقی که نویسنده در این کتاب از ضرب المثل‌ها و ادبیات آورده، اثری قابل تقدیر را رقم زده که هر علاقه‌مند به هنر تعزیه و ادبیات را شگفت‌زده می‌کند. جا دارد از مدیران حوزه هنری که تعلقات آیینی سنتی دارند و زمینه نشر این آثار را فراهم کردند تشکر کنم.
صالح‌پور در پایان گفت: در روزگاری که از هر لحظه از هویت‌های‌مان دور می‌شویم و فاصله می‌گیریم، تاسیس دفتر "تعزیه و آیینهای نمایشی" مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری و روشن نگه داشتن چراغ تعزیه، مایه‌ی مباهات و تسلی خاطر است. مثلثی هست با سه رأس پژوهش، آموزش و آفرینش و خوب است محسن میرزاعلی- مدیر این دفتر تازه تاسیس- این سه را در سرلوحه کار خود قرار دهد و از تجارب پژوهشگران و دلسخوتگان هنر تعزیه که طی این سال‌ها به هر سختی چراغ آن را روشن نگه داشته‌اند بهره ببرد.
ابراهیم گله‌دارزاده؛ پژوهشگر و کارگردان تئاتر؛ آخرین سخنران مراسم آیین افتتاحیه تاسیس دفتر "تعزیه و آیینهای نمایشی" بود. وی گفت: علم، یک وجه سنتی دارد و یک وجه دانشگاهی. اگر پورسینا تحقیقاتش را در علوم سنتی انجام نمی‌داد و یافته‌ها و اکتشافاتش در علم پزشکی به دانشگاه‌ها راه پیدا نمی‌کرد، امروز شاهد پیشرفت علم پزشکی نبودیم. درمان‌های سنتی بود که زمینه‌ی جراحی‌های پیچیده‌ی امروز را فراهم کرد. همه علوم وقتی زیستشان در دانشگاه ادامه پیدا کرد به یک اتفاق بارورکننده و برکت‌دهنده بدل شدند. در مورد هنر نیز همین امر صادق است.
این پژوهشگر با گلایه از مدیران وزارت علوم در اهمیت ندادن به هنرهای سنتی و آیینهای نمایشی، تصریح کرد: امروز شاهدیم موسیقی سنتی ما در دانشگاه جایگاه دارد، هنر نگارگری ما در دانشگاه جایگاه دارد اما باید پرسید چرا نمایش‌های آیینی سنتی ما با گذشت این همه سال از تاسیس وزارت علوم، در دانشکده‌ها رشته‌ای مختص به خود ندارند. ما آیینهای نمایشی را به این واسطه که اجازه نمی‌دهیم در دانشگاه زیست داشته باشند از ادامه حیات محروم کرده‌ایم و این خبط و خطایی است که باید پایان پذیرد.
وی سپس به کتاب تازه انتشار یافته‌ی "آشنایی با مبانی شبیه‌خوانی" نوشته‌ی داود فتحعلی‌بیگی اشاره کرد و افزود: استاد فتحعلی‌بیگی همان اندازه از تعزیه می‌دانند که از نمایش‌های عروسکی، همان اندازه از نمایش‌های عروسکی می‌دانند که از نقالی همان اندازه نقالی می‌دانند که تعزیه. انسان از وسعت این همه دانش حیرت می‌کند. انگار که شش یا هفت آدم در او زندگی می‌کنند. کتاب "آشنایی با مبانی شبیه‌خوانی" برآمده از دانش وسیع ایشان در طی سال‌هاست. فصلی از این کتاب با عنوان "عرفان و اسطوره" بسیار حائز اهمیت است. این فصل، دارای موضوعی بین رشته‌ای است و در هیچ نسخه تعزیه‌ای نشانی از این فصل وجود ندارد. تنها از یک مرد دانشمند برمی‌آید که چنین مبحثی را بنویسد. دانش ایشان با مطالعه کتاب‌هایی که پیرامون هنر و فرهنگ ایران مطالعه کرده‌اند باعث شده در این فصل انطباقی بدهند که پیشنهاد می‌کنم حتی اگر هیچ حوصله‌ای برای کتاب خواندن ندارید، این فصل را با حوصله و دقت بخوانید.
این مدرس دانشگاه خاطرنشان کرد: کتاب "آشنایی با مبانی شبیه‌خوانی" عالی‌ترین مدخلی است که برای هنر تعزیه در طی سال‌های اخیر نوشته شده است. در طی سال‌ها هربار به سختی موفق می‌شدیم دانشجوی تئاتری را با هنر تعزیه آشتی دهیم و از ما منبع و کتابی برای مطالعه می‌خواست، دست‌مان بسته بود. اما امروز این کتاب وجود دارد و به جرات می‌گویم هیچ دانشجوی تئاتری نباید فرصت خواندن این کتاب را از دست بدهد.
گله‌دارزاده در خاتمه از کتاب "ادبیات ایران و آیین شبیه‌خوانی" نوشته دکتر محمدحسین ناصربخت به عنوان کتابی ارزشمند و شیرین یاد کرد و گفت: این کتاب، اثری بین رشته‌ای، جالب و خواندنش شیرین است. دانش و علم دکتر ناصربخت در حوزه ادبیات و هنرهای آیینی، اثری را پدیدآورده که هر دوستدار هنر تعزیه و حتی هر تعزیه‌خوانی باید آن را بخواند. من در معرفی این دو کتاب، به چند جمله بسنده می‌کنم؛ تمام نکرده‌های میراث فرهنگی در حوزه تعزیه، تمام کارهای نکرده دانشگاه‌ها، تمام اعتبارات کم وزارت فرهنگ در این عرصه در این دو کتاب به انجام رسیده است. تعزیه تنها جلوه‌ی نمایشی عظیم تمدن اسلامی است و هر تحقیق و پژوهشی در مورد آن باید کار یک دانشگاه، یک نهاد یا یک وزارتخانه باشد. اما این کتاب‌ها ماحصل تلاش‌های تنهایی نویسندگانش است که زحمت نشر آن را یک تنه حوزه هنری کشیده است.
گفتنی آیین افتتاحیه دفتر "تعزیه و آیینهای نمایشی" حوزه هنری همراه با رونمایی کتاب‌های "آشنایی با مبانی شبیه‌خوانی" نوشته‌ی استاد داود فتحعلی‌بیگی و "ادبیات ایران و آیین شبیه‌خوانی" به تالیف دکتر محمدحسین ناصربخت روزگذشته- دوشنبه 27 آذر ماه- در تماشاخانه‌ی مهر، برگزار شد.